Toksoplazmoza – Czy surowe mięso to główna przyczyna zakażenia u ludzi?

Wiele osób tak uważa, ale prawda jest bardziej złożona! Toksoplazmoza, choroba wywoływana przez pierwotniaka Toxoplasma gondii, może przenosić się na kilka różnych sposobów. 

A więc, jakie są drogi zakażenia toksoplazmozą?

1. Kontakt z oocystami w środowisku: Koty, będące żywicielami ostatecznymi, wydalają oocysty w kale przez krótki czas po zarażeniu. Te oocysty stają się zaraźliwe po 24 godzinach do 5 dni od wydalenia i mogą zanieczyszczać glebę, wodę, owoce i warzywa. Niedokładne mycie owoców i warzyw może prowadzić do spożycia tych inwazyjnych oocyst. Oocysty te są bardzo odporne na warunki środowiskowe i mogą przetrwać nawet do wielu miesięcy. Warto podkreślić, że kot wydala oocysty tylko przez określony czas po pierwotnym zarażeniu, a nie przez całe życie. Co więcej, koty domowe, szczególnie te utrzymywane wyłącznie w pomieszczeniach i karmione gotową karmą, rzadko są źródłem zakażenia. Oocysty wydalane przez kota nie są od razu inwazyjne - potrzebują czasu na sporulację (dojrzewanie) w środowisku zewnętrznym.

Badania wykazały, że oocysty mogą zachować żywotność:

• W wilgotnej glebie nawet do 18 miesięcy

• W wodzie pitnej do 54 miesięcy

• W temperaturze pokojowej do 200 dni

• Są odporne na wiele środków dezynfekujących, co utrudnia ich eliminację ze środowiska.

2. Droga wertykalna (przezłożyskowa): Kobiety w ciąży, które po raz pierwszy zarażą się toksoplazmozą podczas ciąży, mogą przekazać infekcję swojemu dziecku przez łożysko. Podobnie, zarażone kotki mogą przekazać infekcję płodom. Należy tu podkreślić, że ryzyko dotyczy pierwszego zarażenia w trakcie ciąży, kiedy występuje faza tachyzoitów (forma rozwojowa). Kobiety, które przeszły toksoplazmozę przed ciążą, zazwyczaj posiadają przeciwciała zapewniające ochronę przyszłym dzieciom.

3. Potencjalna rola stawonogów: Istnieją pojedyncze doniesienia o możliwości przenoszenia toksoplazmozy przez kleszcze z rodzaju Dermacentor, ale ta droga wymaga dalszych badań.

4. Poprzez transfuzje krwi i przeszczep narządów. Ta droga zakażenia, choć rzadka, stanowi realne zagrożenie, szczególnie dla osób z obniżoną odpornością.

Toxoplasma gondii może przetrwać w:

• Krwi przechowywanej w bankach krwi przez nawet 50 dni

• Narządach pobranych do przeszczepu

Ryzyko transmisji jest szczególnie wysokie przy:

• Przeszczepach serca, gdzie cysty mogą być obecne w mięśniu sercowym

• Przeszczepach szpiku kostnego

• Przeszczepach wątroby i nerek

Z tego powodu w niektórych krajach przeprowadza się badania przesiewowe dawców i biorców narządów w kierunku toksoplazmozy, aby zminimalizować ryzyko transmisji lub wdrożyć odpowiednią profilaktykę.

5. Poprzez spożycie surowego lub niedogotowanego mięsa zwierząt zarażonych tym pierwotniakiem. Ryzyko infekcji istnieje, ponieważ wiele gatunków zwierząt ciepłokrwistych, w tym zwierzęta hodowlane i łowne, może być żywicielami pośrednimi tego pasożyta. Uważa się, że mrożenie do -20 stopni Celsjusza przez 2 do 4 dni zabija cysty Toxoplasma gondii. Obróbka termiczna do temperatury wewnętrznej 67°C również zabija owe cysty.

Cykl życiowy Toxoplasma gondii

Zrozumienie dróg zakażenia wymaga poznania złożonego cyklu życiowego pasożyta:

1. Faza płciowa - zachodzi wyłącznie w jelicie kotowatych:

   • Pasożyt mnoży się płciowo w enterocytach

   • Prowadzi do produkcji oocyst wydalanych z kałem

   • Trwa około 3-10 dni po infekcji

   • Kot wydala oocysty zwykle jednorazowo w życiu, przez okres 1-3 tygodni

2. Faza bezpłciowa - może zachodzić u wszystkich zwierząt ciepłokrwistych:

   • Tachyzoity - szybko namnażająca się forma, rozprzestrzeniająca się w organizmie

   • Bradyzoity - forma spoczynkowa w cystach tkankowych, głównie w mózgu, mięśniach i oku

   • Cysty tkankowe mogą przetrwać w organizmie żywiciela przez całe jego życie

Zrozumienie tego cyklu wyjaśnia, dlaczego koty są żywicielami ostatecznymi, ale zarażają ludzi głównie pośrednio, a nie przez bezpośredni kontakt.

Warto pamiętać, że koty najczęściej zarażają się toksoplazmozą przez spożycie zarażonych myszy lub ptaków zawierających cysty tkankowe. A ludzie przez spożycie niemytych owoców i warzyw.

Świadomość epidemiologiczna dotycząca toksoplazmozy znacząco ewoluowała w ostatnich dekadach. Obecnie wiemy, że:

• Kot domowy nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla właściciela, jeśli przestrzegane są podstawowe zasady higieny

• Oocysty wydalane przez koty wymagają 1-5 dni, aby stać się inwazyjne

• Codzienne usuwanie kocich odchodów minimalizuje ryzyko sporulacji oocyst

• Koty domowe, karmione komercyjną karmą lub dietą domową, rzadko polujące, mają znacznie mniejsze szanse na zarażenie

• Koty, które przeszły już toksoplazmozę, zwykle nie wydalają ponownie oocyst (chyba że dojdzie do głębokiej immunosupresji).

Profilaktyka toksoplazmozy

Skuteczna profilaktyka obejmuje wielokierunkowe działania:

1. Bezpieczne praktyki kulinarne:

   • Dokładne gotowanie mięsa (do min. 67°C wewnątrz)

   • Mycie rąk po kontakcie z surowym mięsem

   • Mycie powierzchni i narzędzi kuchennych po obróbce surowego mięsa

   • Unikanie spożywania surowego mięsa przez kobiety w ciąży i osoby z obniżoną odpornością

2. Higiena dotycząca kotów:

   • Codzienne usuwanie kocich odchodów

   • Używanie rękawiczek przy czyszczeniu kuwety

   • Dokładne mycie rąk po kontakcie z kotem lub kuwetą

   • Regularne badania weterynaryjne kotów

3. Bezpieczne praktyki ogrodnicze:

   • Noszenie rękawic podczas pracy z glebą

   • Mycie rąk po pracach ogrodniczych

   • Ochrona ogródków warzywnych przed kotami

4. Higiena żywności:

   • Dokładne mycie owoców i warzyw przed spożyciem

   • Obieranie owoców i warzyw, jeśli to możliwe

   • Unikanie niepasteryzowanego mleka i produktów z niego wytwarzanych

5. Badania przesiewowe:

   • Badania serologiczne kobiet planujących ciążę

   • Monitoring serologiczny kobiet seronegatywnych w trakcie ciąży

   • Badania przesiewowe dawców i biorców przeszczepów.

Dlatego, dbając o higienę, dokładne mycie owoców i warzyw oraz unikanie kontaktu z odchodami kotów bezdomnych, możemy skutecznie zmniejszyć ryzyko zakażenia toksoplazmozą!

Bibliografia

1. Rahman, T., Ashraf, T., & Rahman, A. (2021). Tracking trends of Toxoplasma gondii transmission from environment to animal to human. Journal of Advanced Parasitology, 8(2), 13–19.

2. Almuzaini, A. M. (2023). Flow of zoonotic toxoplasmosis in food chain. Pakistan Veterinary Journal.

3. Bouchard, E. (2016). Transmission dynamics of Toxoplasma gondii in terrestrial ecosystems of the Canadian Western Arctic (Master’s thesis, University of Saskatchewan).

4. Omeragic, J., Seric-Haracic, S., & Kapo, N. (2022). Zoonotic parasites and vector-borne parasitoses. In Zoonosis of Public Health Importance. IntechOpen.

5. Skotarczak, B. (2016). The role of ticks in transmission cycle of Toxoplasma gondii. Annals of Parasitology, 62(3), 185–190.

6. Parigi, M. (2014). Toxoplasma gondii in animals and the environment (PhD dissertation, University of Bologna).